Gepubliceerd op 10 november 2024

De dag na het sinterklaasfeest van 5 december zou een plotselinge ommekeer brengen in mijn onderwijsloopbaan. Daarover straks. Maar eerst kwam nog november 1974 met mijn dagelijkse werk als leerkracht van de gecombineerde klas 4+5. Elke maandagochtend en dinsdagochtend nam collega José klas 4 over. Zodoende kon ik die twee ochtenden alle aandacht aan klas 5 geven.

We wisten toen al dat deze 'luxe' na de kerstvakantie zou eindigen. Dat had alles te maken met het teruglopend leerlingenaantal. Mijn collega Tieke van klas 2+3 en ik hadden nu al voor het derde achtereenvolgende jaar een combinatieklas. De daarmee opgedane ervaring én de kleinere klassen (30 in plaats van 40 leerlingen) maakten het lesgeven in een combinatieklas nu gelukkig wat makkelijker.  

Tijdsbeeld: er komt alcoholcontrole!

Maar eerst weer: in wat voor tijd leefden we toen eigenlijk in november 1974? Op 1 november werd een belangrijke wet van kracht: die van het maximaal toegestane alcoholpromillage om te mogen autorijden. Vanaf toen kon je worden aangehouden om daarop via een blaaspijpje te worden gecontroleerd. En kwam je er boven, dan kon een bloedproef volgen. De horeca vreesde massaal voor deze invoering. Want wat zouden de gevolgen zijn voor cafés en andere plekken waar tot nu toe onbeperkt kon worden gedronken? Daarop terugkijkend vindt nu niemand het meer vreemd dat deze maatregel is ingevoerd. 

Ander historische gebeurtenissen die kenmerkend zijn voor veranderingen in 1974: het sluiten van de laatste kolenmijn in Limburg, het stopzetten van het dagblad De Tijd (ging nog wél verder als zaterdagmagazine) en de start van de TV-uitzending op zondagavond van het Simplistisch Verbond met Van Kooten en De Bie, later: Koot en Bie. Wat mij betreft: onovertroffen TV!

Uit het schoolarchief geklapt...

En welke ontwikkelingen ik op mijn school in Sloten dat najaar meemaakte? Ik heb ze kunnen achterhalen uit notulen van vergaderingen. Notulen die ik op verzoek van schoolhoofd Gerard Nijman maakte tijdens de teamvergaderingen. En, zoals je in de vorige aflevering hebt kunnen lezen, vonden deze besprekingen vanaf dit schooljaar eens per maand plaats op een vrijdagmiddag waarbij de kinderen vrij kregen. Nu, na 50 jaar, meen ik uit deze tot nu toe nimmer vrijgegeven notulen toch wel het een en ander te mogen citeren. Bovendien is het hele archief van de school vorig jaar door mij overgedragen aan het Stadsarchief Amsterdam. Daarbij heb ik toestemming verleend om het archief in zijn geheel te openbaren: van de opening tot de sluiting van de school, resp. van 1914 tot 1988. 

Als iets uit een heel ver verleden...

Als je na 50 jaar de notulen van deze vergaderingen terugleest, sta je steeds weer versteld van de onderwerpen die toen een heet hangijzer waren. Zoals over de samenwerking tussen kleuter- en lagere school. Daarbij kwam het op 20 september tot een voorstel voor de oudercommissie. In onze oudercommissie "zou een meer evenwichtige vertegenwoordiging van beide scholen op zijn minst wenselijk zijn". Wenselijk omdat "m.i.v. 1 januari 1976 ook voor het bijzonder kleuter- en lager onderwijs de wettelijke verplichting gaat gelden voor het verbinden van oudercommissies aan de school."

Even verderop lees ik dan: "Bepaald is dat voor een lagere school met een daarbij behorende kleuterschool volstaan kan worden met één oudercommissie." Het discussiepunt eindigt met de constatering om "m.i.v. het schooljaar 1975-1976 toe te zien op een meer evenwichtige verdeling van ouders van beide scholen in de (dan te vormen gezamenlijke) oudercommissie." Het klinkt inderdaad allemaal als iets uit een heel ver verleden! Daarbij nog te bedenken dat de landelijke samenvoeging van kleuter- en lagere school na meermalen uitstel pas 11 jaar later zou plaats vinden in 1985...

Terugloop en ontslag!

De teamvergadering van 18 oktober startte, in afwijking van de vergaderagenda, met wat we tegenwoordig 'breaking news' zouden noemen. Schoolhoofd Nijman leest een brief van het Ministerie voor waaruit blijkt dat op grond van ons leerlingenaantal de 5 dagdelen van onze ondersteunende collega José na 1 januari komen te vervallen!

Ook op de kleuterschool dreigt ontslag. De tweede leidster zal op 1 januari moeten worden ontslagen. Maar er is een klein lichtpuntje: het ministerie heeft gevraagd een lijstje met namen, adressen en geboortedata van alle ingeschreven kleuters in te zenden. De slotzin van dit agendapunt luidt dan ook: "Hieruit mag worden afgeleid dat er kans bestaat dat het ontslag van Mevr. Kunst mogelijk ingetrokken kan worden."

Personeelsinstructie

Een groot deel van de teamvergaderingen in dit najaar wordt besteed om te reageren op voorstellen van het schoolbestuur om te komen tot een zogeheten personeelsinstructie. Dat betreft een reglement waarin allerlei afspraken voor de goede gang van zaken op de school komen te staan. Omdat ik vanuit onze school de afgevaardigde ben naar het personeelsorgaan van het schoolbestuur, fungeer ik dit najaar als de intermediair om alle voorstellen over deze tot stand te komen personeelsinstructie heen en weer te communiceren tussen het personeelsorgaan en mijn schoolcollega's.

Een genotuleerde reactie vanuit ons schoolteam op het voorstel om als leerkracht 15 minuten vóór aanvang van de lessen op school aanwezig te zijn is wel heel kenmerkend voor de tijdgeest van 50 jaar geleden:

In mijn latere onderwijsjaren (en wellicht ook nu nog) is het gemeengoed dat iedereen minstens een half uur vóór de start van de schooldag aanwezig is. Veel scholen hebben dan zelfs een briefing, zoals dat heet, al of niet met koffie om gezamenlijk in te kunnen spelen op de actualiteit van de nieuwe schooldag.

Sinterklaas

Op 15 november komt ook de organisatie van het sinterklaasfeest nog even aan de orde. De volledige tekst uit de notulen:

Met het sinterklaasfeest in aantocht had ik als leerkracht de eerste 4 jaar de gewoonte om op het schoolbord een levensgrote sinterklaastekening te maken. In die tijd was het maken van een bordtekening een onderdeel van je opleiding. Eenmaal werkzaam in het onderwijs heb ik nooit meer een bordtekening voor lesondersteuning gemaakt: té tijdrovend en bovendien kwam er steeds meer kant en klaar aanschouwelijk materiaal ter ondersteuning van de lessen. Ik vond het altijd al een ouderwetse manier voor je lesondersteuning.

Maar één keer per jaar met Sinterklaas sloeg de nostalgie toe en zette ik steeds een week vóór 5 december een fraaie sinterklaastekening op het middenbord: 2 meter breed en 1 meter hoog! Bij de kinderen leverde dat bij binnenkomst altijd heel bewonderende blikken op. En na sinterklaas kostte het altijd moeite, vergezeld van veel klassikale oo's en aa's, als de tekening moest worden uitgeveegd! 

Mijn allerlaatste bordtekening die ik maakte, 50 jaar geleden. Helaas geen kleurenopname. Daarna kwam het er, mede door mijn functiewisseling, gewoon niet meer van...

Sint met zijn Pieten op bezoek met (1) Nicky Pijnaker en (2) Fons Gijtenbeek. Surprises uitpakken door (3) Mirjam Vork, (4) Erwin Vork en (5) Theo van Weerdenburg.

6 december 1974 

Zo'n twee weken vóór sinterklaas liet mijn schoolhoofd zijn personeel weten dat hij er voor een ziekenhuisopname tussenuit zou moeten. Hij had daarom oud-leerkracht Ben Sol gevraagd om, als het zover was, zijn klas 6 over te nemen. En mij vroeg hij of ik dan zijn taken als schoolhoofd wilde overnemen. In de aanloop naar zijn afwezigheid kon ik samen met hem nog een en ander voorbereiden. Toch liet de dag waarop hij door het ziekenhuis werd opgeroepen veel langer dan hij hoopte op zich wachten.

Aan het eind van de ochtend op vrijdag 6 december, waarop de school na sinterklaasavond traditioneel pas om 10 uur begon, kwamen opeens allerlei zesdeklassers mijn lokaal binnen om hun kerstrapport te laten zien. Ik wist even niet wat er gaande was, want de rapporten verschenen normaliter pas op de laatste dag voor de kerstvakantie. Maar in afwachting van zijn ziekenhuisoproep had mijn schoolhoofd besloten de rapporten nu al in te vullen, zodat hij die daags voor zijn opname meteen kon uitdelen en uiteraard niet zijn invaller daarmee wilde belasten. In de middagpauze vertelde hij me niet langer op de almaar uitblijvende oproep te kunnen wachten en daarom in overleg met het schoolbestuur besloten had het stokje vandaag over te dragen. Ik weet nog hoe zwaar het hem viel op deze wijze zijn klas en zijn school te moeten achterlaten. Op dat moment wist niemand nog dat het tevens zijn laatste schooldag zou zijn...